KÜTÜPHANENİN TARİHÇESİ

         Söke’de kütüphanecilik faaliyetleri, Cumhuriyetten sonra Söke Türk Ocağı’nın açılmasıyla başlamış ve 1935’te Halk Evi’nin açılması ile gelişmiştir. Bu tarihte kütüphanenin adı Halk Evi Kitap Sarayı idi. 8 Ağustos 1951 tarih ve 530 sayılı kanunla halkevleri kapatılınca kütüphanenin kitapları Söke Belediyesi’ne devredilmiştir. 1954 yılına kadar depo halinde bekletilen kitaplar, bu tarihte belediye tarafından açılan şehir kütüphanesine devredilmiştir. İlk Öğretim Müdürlüğü tarafından şimdiki kütüphane binasında Söke Halk Kütüphanesi kurulmuştur.

          1985 Yılında ise Kaymakamlık Makamının talebi üzerine tarihi değeri bulunan eski eser olarak Kültür Bakanlığı’na Tahsis ve hazine adına tescil edilmiştir. Yerli yapılar içinde Söke’nin en yaşlı binasıdır.

            BİNANIN TARİHÇESİ:

               

           Rahmetli Hacı Halil Paşa'nın cenazesi binadan çıkarken çekilmiş bir fotoğraftır (1921). Fotoğrafta Yunan Askerlerinin de olduğu dikkat çekmektedir. Kütüphane Müdürlüğümüzün hizmet binasının orjinal halini de göstermesi dolayısıyla değerli bir fotoğraftır.

            Hacı Halil Paşa Halk Kütüphanesi, Konak Mahallesinde Kocaçeşme Sokağı ile Derman Sokağın kesiştikleri köşe başında bulunmaktadır. 1895 yılında ev olarak Hacı Halil Paşa tarafından yapılmıştır. Söke’nin hayırsever kişilerinden Eyüp Hilmi FIRAT 1962 yılında babası Hacı Halil Paşa’dan kalan bu konağı Halk Kütüphanesi olarak kullanılmak üzere özel idareye hibe etmiştir. Binanın rölevesi Kültür Bakanlığı tarafından hazırlanarak, Hilmi Fırat Vakfı’nın masrafları karşılamasıyla aslına uygun olarak tamiratına 18 Haziran 1986 tarihinde başlanmış ve 22 Kasım 1986 tarihinde bitirilmiştir. İkinci kez 2002 yılında Arife Seyda KAYHAN (FIRAT) tarafından aslına uygun olarak restore ettirilmiştir.

             BİNA:

            Tapuda  84 ada ve 7 numaralı parselinde kayıtlı 1008 m²’lik bir inşaat alanına oturmaktadır. Bodrumu dahil üç katlıdır. Binanın asıl yapılış amacı ev olduğundan 19. yy sonlarındaki Türk neoklasik tarzının güzel bir örneğini sergilediği görülür.

            Güney-batı cephesindeki Derman Sokak, kuzey-doğu cephesinde Kocaçeşme Sokağı; güney-doğu ve güney cephelerinde bahçe yer almaktadır. Binanın ana girişi Kocaçeşme Sokağındadır. Bahçenin Kocaçeşme ve Derman Sokaktan olmak üzere iki kapısı vardır. Binanın bodrum katı tamamen kesme taştan, içi ise Bağdâdî tekniğinde, ikinci katın duvarları ise tamamen Bağdâdî tekniğinde yapılmıştır. Binanın kuzeybatı cephesine ek olarak banyo ve lavaboları ihtiva eden iki kat ise tuğladan yapılmıştır. Binanın üst çatısı ise kiremit örtülü olup beşik kırmadır.

             Bodrum Kat: Binanın taşıyıcı elemanlarını meydana getiren bodrum katın güney cephesinden üç girişi bulunmaktadır. Bodrum katın güney cephesinden üç girişi bulunmaktadır. Bodrum katın bazı bölümlerinin üstü beton kaplamadır. Duvarları ise kesme taştır.        

             Binanın Dış Cepheleri: Kuzeydoğu cephesi Kocaçeşme Sokağına bakmaktadır. Ortada yuvarlak kemerli beş basamaklı kapı ve her iki yanda ikişer tane olmak üzere 4 adet yuvarlak kemerli pencere bulunmaktadır. Kapı kemerinin kilit taşı üzerinde Arapça olarak Allah ibaresi ve ibarenin solunda eski yazı ile 1312 tarihi, sağında ise kabartma süs işlenmiştir. Duvarlar traverten, pencereler ise andezittir. Pencerenin kesme kilit ve yağmurlukların alt ayak taşları stilize bitki, kemerlerin iki yanları ise karşılıklı ay-yıldız motifli kabartmalar ile süslüdür. Üst katta ise ortada demir konsüllere oturtulmuş bir balkon ve balkonun iki yanında ikişer tane dikdörtgen formlu pencereler yeralmıştır. Duvarlar sıvalıdır. Balkon kapısının sağ ve solunda alçı ile dörder yivli dikdörtgen biçimli ve akantus yapraklı başlıklı pasterinler mevcuttur.

             Kuzey-batı Cephesi: Derman Sokağına bakmaktadır. Zemin kat kısmının duvarları beyaz renkli traverten ve pencereleri ise andezit taşından yapılmıştır. Üst katın duvarları Bağdâdî tekniğinde olup dış pencereleri traverten taşından yapılmıştır. Zemin katın altı adet penceresi olup ön cephedeki gibi süslenmiştir. Üst katta ise dört adet alçıdan yapılmış plasterin mevcuttur.

            Güney-batı Cephesi: İlk yapım cephesinin önüne sonraki yıllarda daha küçük boyutlu ve bodrum katı taş duvarlı betonarme tavanlı zemin ve üst katları tuğla duvarlı bölüm ilave ediliştir. Zemin katta bahçeye açılan dikdörtgen formlu bir kapı ve kapının sağında birisi küçük ikisi büyük olmak üzere kemerli üç pencere; solda ise iki küçük dikdörtgen formlu pencereler yer almıştır. Üst Katta ortada ise üç yuvarlak kemerli büyük pencere; sağda biri büyük ve yuvarlak kemerli, diğeri küçük dikdörtgen formlu iki küçük pencere; solda ise bir tane küçük dikdörtgen formlu pencere bulunmaktadır.

           Güney-doğu Cephesi (Bodrum Kat): Taş duvarlı ve sıvalıdır. Bahçeye açılan dikdörtgen formlu üç kapısı ve dikdörtgen formlu bir penceresi vardır. Ayrıca iki uçta birer tane küçük mazgal delikleri bulunmaktadır. Zemin Kat taş duvarlı ve sıvalıdır. Ortada dikdörtgen formlu demir bir kapı yer almıştır. Bahçeden kapıya iki tarafı sekizer basamaklı bir taş merdivenle çıkılmaktadır. Merdiven altı yuvarlak kemerli bir niş şeklindedir. Kapının sağında iki, solunda üç adet kemerli pencere yer almıştır.

            Üst kat duvarları Bağdâdî tekniğinde, dikdörtgen formlu altı adet pencerenin çevresi ise traverten taşındandır. Cephenin iki köşesi akantus yaprağı başlıklı dörder yivli dikdörtgen formlu alçıdan yapılmış iki plasterin ile; saçak altı yine alçıdan dikdörtgen düz panolar şeklinde süslenmiştir.

            Zemin Katın İçi: Hol kuzey-doğu ile güney-batı ekseni üzerinde uzun kanadı yatık T şeklindedir. Biri caddeden ikisi bahçeden olmak üzere iki kapısı vardır. Güney-doğudaki bahçe kapısının bulunduğu kısa kenarda üst kata çıkan ahşap merdiven yer almıştır. Holün tabanı beton üzerine karo-mozayik döşemelidir. Tavanı ise ahşaptır. Holün çevresinde yer alan kenarlar Bağdâdî tekniğinde olup tavan altında çepeçevre çiçek motifli bordür vaziyetinde fresk mevcuttur. Süsleme elemanı olarak merdiven boşluğunun sağ ve solunda yer alan yivli ve iki yüzlü plasterinlerin üst kısmında yer alan konsüller alçıdan helozonik kıvrımlı ve akantus yapraklıdır.

            Odalar: Kuzey-doğu cephesinden girişte hol çevresinde sağdan sola doğru yedi oda sıralanmıştır.

             a) Oturma Odası: Giriş kapısın hemen solundadır.hole bakan cephesinden yuvarlak kemerli çift kanatlı kapı ile girilmektedir. Hole bakan cephesinde kapının yanında bir tane, Kocaçeşme Sokağına bakan cephesinde de ikişer olmak üzere beş adet penceresi mevcuttur. Duvarları boyalı, tavanaltı alçıdan yapılmış meandr motifleri ile süslenmiştir. Tabanı ahşap döşemelidir. Tavanı da ahşap olup kendinden iç içe kademeli olarak merkeze doğru yükselen sekizgen göbeklidir.

              b) Yatak Odası: Hole bakan duvarından çift kanatlı kemerli bir kapıdan girilir. Bu iki oda iç içedir. Güney-doğu duvarlarında üç, güney-batı cephesinde bir tane olmak üzere dört adet yuvarlak kemerli penceresi mevcuttur. Güney-batı cephesinde iki tarafı dikdörtgen sütunlu alt ve üstü öne çıkıntılı taş süslemeli ortada dikdörtgen girinti içine demirden yapılmış kemerli bir şömine bulunmaktadır. Odanın tavanı ve tabanı ahşap olup herhangi bir süsleme bulunmamaktadır. Odanın batı cephesinde dikdörtgen formlu kapısı odaya açılan küçük bir gusülhane mevcuttur.

             c) Lavabo-Tuvalet: Holün güneybatı ucunda yeralmıştır.

             d) İkinci yatak Odası: Holün sağ dip kısmında yer almaktadır. Yuvarlak kemerli bir kapıdan girilmektedir. Dermen Sokağa bakan cephesinde iki tane yuvarlak kemerli pencere bulunmaktadır. Kuzeydoğu duvarında ahşaptan yapılmış solda yüklük, sağda ise küçük bir gusülhane mevcuttur. Güneybatı duvarında sağda dikdörtgen formlu bir dolap, solda ise önü tuğla ile örülmüş şömine yeri mevcuttur. Odanın tavan ve tabanı ahşaptır.

             e) Misafir Odası: Giriş kapısının hemen sağ tarafında yer almıştır. Derman sokağa bakan cephesinde ve Kocaçeşme Sokağa bakan kısmında ikişer olmak üzere toplam sekiz penceresi mevcuttur. Holden üç ayrı kapı ile girilir. Kapılar yuvarlak kemerlidir. Oda ortasında bir camekan ile ikiye ayrılmıştır. Camekan bölmesinin iki ucunda plasterinli süsleme vardır. Odanın tavan ve tabanı ahşaptır. Kocaçeşme Sokağı tarafındaki bölümü kare formlu, ortası dairevî ve dört köşesi ay-yıldız kabartmalı tavan göbeği bulunmaktadır.

           f) Üst Kata Çıkış merdiveni: Holün solunda bahçeye açılan kapı boşluğunda ters U biçiminde, ahşaptan yapılmış 25 basamaklı bir merdiven yer almıştır. Merdivenin birinci kattaki kısmının üç tarafı sahanlık şeklindedir. Sahanlığın tavanı baklava dilimli ahşap çıtalarla süslenmiştir. Merdiven başından hole dörtgen formlu bir kapıdan girilir.

           ÜST KATIN İÇ DURUMU:

          a) Hol: Şekil itibariyle alt kattaki hole benzer. Ancak güneydoğu ucu Kocaçeşme Sokağına bakan balkona açılmaktadır. Tavanı çıtalarla baklava dilimi şeklinde süslenmiştir. Merdiven kapının iki yanında gövdesi yivli ve başlığı akantus yapraklı konsol şeklinde birer plasterin mevcuttur. Holün kuzeybatı tarafında dört, güneydoğu tarafında üç olmak üzere yedi adet oda vardır. Holün tavanı dikdörtgen şeklinde dört bölüme ayrılmıştır. Kuzeydoğu güneybatı istikametinde birinci ve üçüncü bölümleri sekizer spiral kıvrımlı ve stilize bitki dalı motifi kabartmalı göbek yer almıştır. Dördüncü bölüm ise düz, işlemesizdir. Tavan altı çepeçevre meander ve stilize bitki motifli alt alta iki bordür şeklinde alçı süslemelidir.

          b) Oturma Odası: Alt kattaki oturma odasının üstündedir. Pencere sayısı alt kattaki ile aynı sayıda olmakla birlikte dikdörtgen formludur. Holden dikdörtgen formlu ve çift kanatlı bir kapı ile girilir. Pencere kenarları yumurta dizili alçı kabartmalıdır. Tavan ve taban ahşap kabartmalıdır. Tavan ortasında iç içe dört daire içinde bitki motifli bir göbek mevcuttur. Tavan altları çepeçevre bitki stilize motifleri ile üç ayrı bordür ile süslenmiştir.

          c) Çocuk Yatak Odası: Pencerelerinin ve tavan altı süslemeleri ve stilize bitki ve ay-yıldız motifleri ile işlenmiştir. Tavan ve taban ahşaptır. Kuzeybatı tarafında ahşap yüklüğü vardır.

          d) Diğer odalarda da benzer süslemeler görülür.

   Hacı Halil Paşa ve Ailesi’nin Soy Ağacı:

Ali Efendi

↓

Mehmet Efendi

↓

Eyüp Sabri – Fadime

↓

Hacı Halil Paşa (1836-1921)

                               ↓                                                      ↓

Fatma Kadın “Özbaş Ağası”    Seyda Fırat (Kuşadası Müderrisi İzzet Efendi Kızı 1870-1959)

   Ali Rıza Bey - Sıdıka                                                                             ↓

   Mustafa Bey - Adeviye                                                                                                                                                                                                                                                                                                             

   Tevfik Özbaş - Zehra                                                                          

   Behiye Özbaş – Atak Ali

   Gülayşe

   Hüseyin Özbaş – Saniye – Talat

                                            HACI HALİL PAŞA - SEYDA FIRAT

      ↓                                                   ↓                                              ↓

Fatma Orhon-Suat (1897-1999)        Fehime Kocagöz-Faik                   Hilmi Fırat – Felekşan

Hale Zeytinoğlu                                   Yılmaz Kocagöz                           Seyda KAYHAN

Halil Orhon                                            Leyla Eriş                                      Bilge Sebik

Güngör Tura                                         Solmaz Çinik                                 Gönen Kaylan

                                                                                                                         Halil Fırat

            Eyüp HİLMİ FIRAT: 1903 Yılında Söke’de doğdu. Babası Erzincan ili Ilıç kazası Örek Köyünde doğan ve Söke’ye yerleşen Halil Paşa ve annesi Kuşadalı Seyda Hanım’dır. İlkokulu Söke’de, Orta öğrenimini Aydın Sultanisinde ve İstanbul Vaniköy’de yapmıştır. Bütün ömrünü Söke’de çiftçilik yaparak geçirmiştir. 1932 yılında Kocagözoğlu Şükrü Bey’in kızı Felekşan Hanım’la ve bu evlilikten 4 çocuğu vardır. 6 Kasım 1983 Yılında vefat etmiştir. Babasının adına Ilıç’ta bir hastane, Sazlıköy’de bir ilkokul, Söke’de bir Camii ve annesinin adına Ilıç’ta bir lise, Sazlıköy’de Hacı Halil Paşa Camii’ni, Sazlıköy Hacı Halil Paşa İlkokulunu, Söke’de Seyda Fırat İlkokulu’nu yaptırmıştır. Baba evini Söke Halk Eğitim merkezi ve kendisine ait bir evi’de huzurevi olarak bağışlamıştır. 1948’de Söke Devlet Hastanesini yaptırmış, 1965’ te Hacı Halil Paşa Kütüphane binasını bağışlamıştır.